Wprowadzenie

Stalinogród

Plac Sejmu Śląskiego

Znajdują się przy nim: budynek Urzędu Wojewódzkiego, gmach Centrum Kultury Katowice i Gmach Urzędów Niezespolonych w Katowicach. W ostatni z tych budynków w czasie wojny mieściła się siedziba Polizeipräsidium, a potem Komitet Wojewódzki PZPR w Katowicach. Obecnie jeszcze znajduje się w nim Wydział Filologiczny Uniwersytetu Śląskiego. Zmiany nazwy placu są doskonałym przykładem procesów dziejowych dotykających Katowic. Powstał w dwudziestoleciu międzywojennym i nosił nazwę Nowego Placu w 1938 przemianowanego na Plac Powstańców Śląskich, w czasie wojny mieściły się przy nim ważniejsze instytucje władzy okupacyjnej. Po wojnie nazwany placem Feliksa Dzierżyńskiego, na nim poinformowano lud o zmianie nazwy na Stalinogród, tu też Edward Gierek wygłosił słynne przemówienie o „śląskiej wodzie”. Obecnie plac nosi nazwę Sejmu Śląskiego. W 1999 roku odsłonięto na nim pomnik Wojciecha Korfantego

III LO im. Adama Mickiewicza w Katowicach

Budynek szkoły znajduje się na rogu ul. Adama Mickiewicza i ul. Juliusza Słowackiego. Budynek powstawał na przestrzeni lat 1898-1900. Autorem projektu budynku szkoły w stylu neogotyckim był Józef Perzik. Cechą charakterystyczną obiektu jest czerwona cegła i piękna rozeta zdobiąca fasadę budynku. Dzięki pomocy materialnej sponsorów, budynek III LO został poddany niezbędnym pracom renowacyjnym, zabezpieczając go tym samym przed szkodami górniczymi. Aula szkoły jest ozdobiona witrażem i malowidłem. 8 lipca 1992 roku obiekt został wpisany do rejestru zabytków. III Liceum Ogólnokształcące  kilkakrotnie zmieniało siedzibę szkoły. 9 października 1900 roku siedziba szkoły została przeniesiona na ulicę A. Mickiewicza, gdzie znajduje się do dnia dzisiejszego. Do 1914 roku było to jedyne liceum w Katowicach. Do momentu wybuchu I wojny światowej szkoła nie nosiła imienia żadnego patrona. Po ponownym włączeniu Katowic do Polski, liceum przekształcono w Państwowe Męskie Zreformowane Gimnazjum Klasyczne, formalnie funkcjonujące od 14 września 1922 roku. W 1934 roku szkołę przemianowano na Państwowe Gimnazjum i Liceum w Katowicach. Od września 1939 roku oficjalna, dydaktyczna działalność placówki została zawieszona, a nauczanie było w tamtym czasie tajne. Jednakże dzięki zabiegom pierwszych dyrektorów, Zdzisława Obrzudy i Franciszka Dłużniewskiego, szkołę przywrócono do życia 17 lutego 1945 roku. W latach 1948-1949 ponownie zmieniono nazwę i utworzono Szkołę Podstawową i Liceum nr 3 w Katowicach. Od 1955 roku szkoła stała się placówką koedukacyjną. 13 maja 1959 roku liceum przyjęło patronat im. Adama Mickiewicza.

Dworzec w Katowicach

Wybudowany by sprostać olbrzymiemu ruchowi pasażerskiemu. Mieści się obok stare dworca na terenie dawnego dworca towarowego. Budynek w stylu brutalizmu (późny modernizm) oddano do użytku w 1972 roku. Dach opierał się na 16 betonowych kielichach, były one wyjątkowe w skali kraju. Pracę rozpoczęto w roku 1956 od budowy peronów. Obok znajdował się plac z dużym niezadaszonym dworcem autobusowym. Mocną przebudowę, wraz z rozbiórką starego budynku rozpoczęto w 2010 roku, po trzech latach oddając do użytku nowoczesny budynek dworca wraz z podziemny dworcem autobusowym.

Spodek

Budowa katowickiego Spodka przypadała na lata 1964-1971. 9 maja 1971 roku odbyło się uroczyste otwarcie Spodka, który był największym i najbardziej nowoczesnym obiektem widowiskowo-sportowym w Polsce. Osoby odpowiedzialne za projekt budynku, wyłoniono w trakcie konkursu ogłoszonego przez Stowarzyszenie Architektów Polskich w 1959 roku. Głównym konstruktorem Spodka był prof. inż. Wacław Zalewski, autor konstrukcji dworca katowickiego i warszawskiego Supersamu. Swoje zadanie wykonywał we współpracy z Andrzejem Żórawskim. Jerzy Ziętek chciał, aby nowoczesna hala stała się wizytówką miasta. Dlatego też miała ona powstać w samym centrum Katowic, chociaż według pierwotnego planu, hala miała być zlokalizowana w Parku Kultury i Wypoczynku w Chorzowie. Okazało się jednak, że projekt jest tak oryginalny i śmiały jak na owe czasy, że powinien być bezwarunkowo centralnym punktem Katowic. Zmianie uległo też przeznaczenie obiektu. Ostatecznie przekształcono go w halę widowiskowo-sportową, a projekt rozszerzono o salę gimnastyczną, lodowisko, hotel i pływalnię. Nieprzypadkowe są również sam kształt i forma Spodka. Biorąc pod uwagę, że cała konstrukcja miała powstać na terenach górniczych, przy wciąż czynnych kopalniach i dużym wydobyciu węgla, musiała ona być niezwykle stabilna. Wszystkie te warunki przy takiej formie hali zostały spełnione. Spodek od początku swego istnienia jest miejscem największych w Polsce imprez sportowych i muzycznych takich jak mistrzostwa Polski w siatkówce mężczyzn, hokeju na lodzie oraz koncertów gwiazd światowego formatu: Metallica, Deep Purple, Jean Michael Jarre i wielu innych.

Nikiszowiec

Nikiszowiec to najbardziej charakterystyczne i atrakcyjne pod względem turystycznym osiedle górnicze w województwie śląskim. 14 stycznia 2011 roku Nikiszowiec został wpisany na listę Pomników historii. Przyczyniła się do tego niewątpliwie zabytkowa zabudowa mieszkaniowa osiedla, która powstała według projektu Georga i Emila Zillmannów. Po trwającej kilka lat budowie, w 1911 roku oddano do użytku pierwszy blok mieszkalny. Na szczególną uwagę zasługuje bardzo oryginalna forma całej zabudowy osiedla.

Trzykondygnacyjne domy dwunastomieszkaniowe są połączone w zamknięte pierścieniowo bloki. Każdy z trzykondygnacyjnych czteroboków został połączony z sąsiednim blokiem za pomocą tzw. nadwieszki czyli zadaszonego mostka. Różnego rodzaju pomieszczenia gospodarcze takie jak chlewiki, komórki czy piec do wypieku chleba znajdowały się w podwórzach. Budynek administracyjny, cechownie i dom noclegowy również były ustawiane w taki blok. Z tych właśnie bloków oraz innych wolno stojących obiektów publicznych, jak kościół, szkoła czy szpital, uformowane jest całe osiedle. Taki układ dawał możliwość osiedlenia się ponad 8 tys. ludzi na obszarze niecałych 8 ha. Swoje filmy kręcił tu Kazimierz Kutz. Na terenie Nikiszowca znajduję się galeria Szyb Wilson, niegdyś szyb kopalniany, dziś galeria sztuki. Jest też kolebką sztuki naiwnej gdzie zaczynali i tworzyli artyści-amatorzy ze słynnej Grupy Janowskiej, do której należeli m.in. Paweł Wróbel, Teofil Ociepka, Ewald Gawlik i Erwin Sówka.

Cmentarz Ewangelicki

Cmentarz powstał w 1884 roku i jest własnością  katowickiej parafii ewangelicko-augsburskiej. Powstał jako drugi z kolei cmentarz parafii, i był rozszerzeniem cmentarza ewangelickiego z 1856 roku. Rozciąga się na terenie pomiędzy ulicami: Francuską, Powstańców Śląskich i Konstantego Damrota. Graniczy z cmentarzem katolickim, w lutym 1993 został wpisany do rejestru zabytków. Pierwszy cmentarz został zniszczony po II wojnie światowej w ramach walki z niemieckimi pamiątkami. Obecnie na jego miejscu znajduję się skwer Richarda Holtzego, współzałożyciela Katowic i tablica pamiątkowa.

Park Śląski

W skład Parku Śląskiego wchodzi wiele miejsc związanych nie tylko z rozrywką i rekreacją, ale także z edukacją i kulturą. Głównymi jego elementami są:

– Muzeum „Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie”

– Planetarium Śląskie

– Śląski Ogród Zoologiczny

– Śląskie Wesołe Miasteczko

– Śląski Park Linowy

– korty tenisowe Sport Park „Budowlani”

– Rosarium

– Ogród Bylinowy

– Ogród Japoński

– Duża Łąka

– Pola Marsowe

– Końska Łąka

620 hektarów zostało zagospodarowane z niezwykłą starannością, stwarzając warunki do życia dla wielu gatunków drzew, krzewów, kwiatów, ptaków i zwierząt. Ta oaza zieleni została czymś zupełnie wyjątkowym w samym centrum górnośląskiej aglomeracji. Początkowo, obszar na którym obecnie rozciąga się Park Śląski, był typowym terenem po górniczym, który składał się głownie z hałd, bagien, zapadlisk itp. Decyzja o jego reorganizacji i ponownym zagospodarowaniu została podjęta w grudniu 1950 roku na posiedzeniu Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach. Podobnie jak w przypadku hali Spodek, głównym propagatorem i inicjatorem tegoż przedsięwzięcia był Jerzy Ziętek, który stanął na czele Komitetu Budowy WPKiW. W tamtym okresie Park Śląski był jedynym i niepowtarzalnym obiektem przyrodniczo-rekreacyjnym nie tylko w samej Polsce, ale i Europie i po dziś dzień pozostaje jednym z największych tego typu inicjatyw. Ponadto, był to także pionierski w skali Europy i największy w kraju pomyślnie zakończony projekt, dzięki któremu przywrócono do życia środowisko naturalne zniszczone przez przemysł. Dzięki temu, powołano do życia enklawę, która stała się drugą obok Spodka wizytówką Górnego Śląska i terenem wypoczynkowym dla mieszkańców GOPu.

Teatr Śląski

Teatr Śląski im. Stanisława Wyspiańskiego w Katowicach istnieje od 1907 roku. Budowę budynku w stylu neoklasycystycznym rozpoczęto w 1905 roku. Zaprojektował go Carl Moritz. Aktualnie teatr jest największą sceną dramatyczną na Górnym Śląsku. Od samego początku Teatr znajduje się na rynku w Katowicach, a swoją działalność rozpoczynał jako teatr niemiecki. W 1922 roku po utworzeniu województwa śląskiego, dzięki staraniom  Towarzystwo Przyjaciół Teatru Polskiego swoją działalność rozpoczął Teatr Polski. Pierwszym dyrektorem polskiej sceny Teatru w Katowicach został Tadeusz Wierzbicki. Głównym celem teatru stało się od tej pory krzewienie polskiej kultury i powtórna polonizacja mieszkańców. Miało temu posłużyć wystawianie spektakli opartych na największych dziełach literatury polskiej, m.in. „Dziadach” Adama Mickiewicza, czy „Weselu” Stanisława Wyspiańskiego, którego imię teatr otrzymał w 1936 roku. W czasie wojny wystawiano w nim niemieckie przedstawienia. Po wojnie teatr był jedną z ważniejszych scen w Polsce, dzięki zespołowi pochodzącemu z teatru lwowskiego, w roku 1954 dyrektorem został Gustaw Holoubek. Niestety w latach 60. różnice w widzeniu sztuki przez artystów i wymagania stawiane przez władzę teatr sprawiły, że teatr zaczął tracić na znaczeniu. Jednak aż do 1989 roku, teatr spełniał rolę wojewódzkiej sceny narodowej.

Giszowiec

Obecnie Giszowiec jest 17 jednostką pomocniczą miasta Katowice w zespole dzielnic wschodnich. Swoją nazwę dzielnica Giszowiec zawdzięcza Georgowi von Giesche, założycielowi imperium wydobywczego na Górnym Śląsku. W latach 1979-1990 nazwa Giszowiec została zastąpiona nazwą przez Osiedle im. Stanisława Staszica. Władze komunistyczne nie chciały bowiem pozostałości kapitalizmu z czasów rzekomemu ucisku społecznego oraz gospodarczego, z którym identyfikowano ród Giesche. Pomimo podobnych zabiegów zakorzeniona w świadomości społeczeństwa spolszczona nazwa Giszowiec dalej funkcjonowała. W związku z tym w 1990 roku z inicjatywy Jerzego Forajtera przywrócono dawną nazwę. Historia powstania osiedla robotniczego sięga początków 20 wieku, kiedy to koncern „Georg von Giesches Erben” rozpoczął wydobycie nowych pokładów węgla. Osiedle mieszkaniowe „Giszowiec” powstało w latach 1907-1910, dla górników zatrudnionych w nowo otwartej kopalni „Giesche”.  Było to przedsięwzięcie pionierskie w skali kraju, ze względu na niezwykle nowatorski pomysł realizacji pod względem zarówno architektury jak i urbanistyki.  W zawiązku z przegraną Niemiec w I wojnie światowej, znaczna część mieszkańców Giszowca opowiadała się za przyłączeniem Górnego Śląska do Polski. W tym celu propagowali oni różnego rodzaju działalność o charakterze patriotycznym. Na terenie osiedla Polska Organizacja Wojskowa Górnego Śląska, której tamtejszy oddział  liczył zaledwie 60 członków, organizowała tajne spotkania. Na własną rękę gromadzono broń i amunicję. W okresie trwania trzech powstań śląskich 1919–1921, mieszkańcy Giszowca walczyli o przyłączenie Górnego Śląska do niepodległego państwa polskiego. Od maja 1922 roku dzielnica Giszowiec oficjalnie przynależała do II Rzeczypospolitej. We wrześniu 1939 roku Giszowiec dostał się w ręce hitlerowców. W Willi Brachta, znajdującej się na terenie Giszowca, odbywały się spotkania i rozmowy wysoko postawionych oficerów III Rzeszy. Przez cały okres II wojny światowej Giszowiec był systematycznie niszczony i grabiony. Wszelkie atrybuty polskiej kultury były dewastowane, a polscy patrioci prześladowani i mordowani. 25 stycznia 1945 roku władze niemieckiej prowincji opuściły teren Giszowca, a dwa dni później Giszowiec wraz z Katowicami został „wyzwolony” spod okupacji niemieckiej. Zabudowa Giszowca podobnie jak Nikiszowca została zaprojektowana przez braci Zillman. Niestety niewiele z tej historycznej kolonii robotniczej zachowało się do dziś w oryginale. Osiedle było miejsce kręcenia filmów Kazimierz Kutza.

Plac Sejmu Śląskiego

Nazwa Katowic obowiązująca od 7 marca 1953 roku do 21 października 1956 roku. Po śmierci Józefa Stalina, postanowiono zmienić nazwę jednego miasta na Stalinogród, legenda głosi, że wybór najpierw padł na Częstochowę, ale Gustaw Morcinek zwrócił uwagę, że Matka Boska Stalingradzka brzmi bardzo źle. Nazwę Katowice zmieniono na Stalinogród stolicę województwa stalinogrodzkiego. Wszystko odbyło się bardzo szybko bo cały proces zajął dwa dni, wymieniono setki tablic, pieczęci i druków. Na fali odwilży po październiku 1956 r. wrócono do dawnej nazwy.

Autor: Michał Garbacz, Instytut Badań Regionalnych Biblioteki Śląskiej w Katowicach