Niemiecka Lista Narodowościowa i służba Górnoślązaków w Wehrmachcie

W myśl teorii rasowej obowiązującej w Trzeciej Rzeszy w Polsce mieszkali przedstawiciele nie tylko narodu polskiego i innych mniejszości narodowych, ale także grupy etniczne, które miały „germańskie” pochodzenie. Do nich zaliczono także Ślązaków (oprócz tego również, Kaszubów, Mazurów, a nawet górali). Mieli oni podlegać „zniemczeniu” (Eindeutschung) i z czasem nabyć wszystkie prawa obywateli Trzeciej Rzeszy. Rasowo należeć mieli od tej pory do tzw. niemieckiej wspólnoty narodowej (Volksgemeinschaft).

Pierwszą próbą dokonania podziału ludności był tzw. policyjny spis ludności z końca 1939 roku (popularnie zwany „palcówką” od odcisku kciuka na dokumencie). Wprowadzał on oprócz kategorii narodowość i język polska lub niemiecka także możliwość odpowiedzi „narodowość śląska/język śląski”. Ostatecznie jednak do przeprowadzenia skomplikowanej akcji oddzielenia Górnoślązaków od pozostałych narodowości miała posłużyć przygotowywana ponad rok przez niemieckie ministerstwo spraw wewnętrznych, SS i Główny Urząd Bezpieczeństwa Rzeszy tzw. Niemiecka Lista Narodowościowa (Deutsche Volksliste – DVL) wprowadzona na terenach wcielonych na mocy rozporządzenia z 4 marca 1941 roku. Każdy mieszkaniec rejencji katowickiej musiał wypełnić specjalną ankietę (odmowa była zagrożona karami, w ostateczności wysłaniem do obozu koncentracyjnego), na podstawie której niemiecki urzędnik kwalifikował do określonej grupy DVL. Zapisywano do 4 grup, a reszta ludności uznana za polską znalazła się poza Listą:

– do grupy 1 i 2 DVL (11% w byłej pruskiej części Górnego Śląska i 7% w byłej austriackiej części Górnego Śląska – na Śląsku Cieszyńskim) zaliczono w zasadzie członków przedwojennej mniejszości niemieckiej i otrzymali oni pełne obywatelstwo niemieckie;

– do grupy 3 DVL (65% w byłej pruskiej części Górnego Śląska i 36% na Śląsku Cieszyńskim) należeli w zasadzie rodzimi mieszkańcy , którzy od stycznia 1942 roku otrzymywali tymczasowe obywatelstwo niemieckie z prawem jego odwołania na 10 lat, ale umożliwiało to traktowanie w czasie II wojny światowej większości Górnoślązaków jako obywateli niemieckich;

– do grupy 4 (4% w byłej pruskiej części Górnego Śląska i niespełna 1% na Śląsku Cieszyńskim) zaliczono „spolonizowane osoby pochodzenia niemieckiego”, które nie otrzymały obywatelstwa niemieckiego;

– osoby nie zaliczone do żadnej grupy DVL (5% w byłej pruskiej części Górnego Śląska, 39% w byłej austriackiej części Górnego Śląska i przeważająca większość mieszkańców Zagłębia Dąbrowskiego – 98%) miały zostać poza przymusowymi robotnikami po zakończeniu wojny wysiedlone na wschód (podczas wojny z Górnego Śląska w zasadzie Niemcy nie przeprowadzali masowych wysiedleni poza ludnością żydowską i Polakami z powiatu żywieckiego – tzw. Akcja Saybusch; było to spowodowane potrzebami zatrzymania na miejscu wykwalifikowanych robotników w górnośląskim przemyśle, niezależnie od ich statusu prawnego).

Najbardziej tragiczną konsekwencją wpisów na Niemiecką Listę Narodowościową stała się masowa służba wojskowa Górnoślązaków w Wehrmachcie, ponieważ traktowano ich od 1941 roku jako obywateli niemieckich . Liczbę Górnoślązaków, byłych polskich obywateli, walczących w mundurach niemieckich na wszystkich frontach II wojny światowej szacuje się na około 200-250 tys. Wraz z początkiem klęsk niemieckich w 1943 roku dla władz niemieckich oczywiste stawało się coraz bardziej niechętne ich nastawienie do służby w Wehrmachcie. Świadczyły o tym przede wszystkim dezercje. Już przed 1944 rokiem wielokrotnie nie wracali oni po pobycie na urlopie do macierzystych jednostek, uciekając do Generalnego Gubernatorstwa i Protektoratu Czech i Moraw, lub przechodząc do konspiracji. Po lądowaniu aliantów we Włoszech, a potem w Normandii dezercja Górnoślązaków przybrała skalę masową. W Polskich Siłach Zbrojnych na Zachodzie znalazło się około 50 tys. byłych żołnierzy Wehrmachtu z Górnego Śląska.

Autor: prof. dr hab. Ryszard Kaczmarek