1966 – Milenium Chrztu Polski i Tysiąclecie Państwa Polskiego

Przygotowania Kościoła katolickiego w Polsce do obchodów Millenium Chrztu Polski w 1966 r. rozpoczęły się już 9 lat wcześniej tzw. Wielką Nowenną, czyli kompleksowym programem narodowych rekolekcji. Kulminacja świętowania jubileuszu przypadła na wiosnę 1966 r. – najpierw centralne ogólnopolskie uroczystości milenijne odbyły się w Gnieźnie i Poznaniu, a następnie na Jasnej Górze (3 maja) – czyli w ówczesnym województwie katowickim. Kilka tygodni później obchody Millenium celebrowano także w Piekarach Śląskich, a w sierpniu w diecezji opolskiej. Wobec sprzeciwu władz nie udało się zorganizować w tym czasie uroczystości milenijnych w Sosnowcu – z sierpnia 1966 r. przełożono je na maj roku następnego. Kościelnemu świętowaniu przeciwstawiono konkurencyjne obchody Tysiąclecia Państwa Polskiego. Władze komunistyczne z jednej strony proponowały tzw. program pozytywny – atrakcyjnych imprez, mających w założeniu odciągać wiernych od kościelnego świętowania, z drugiej zaś torpedowały na różne sposoby inicjatywy Kościoła.

W celu ograniczenia frekwencji podczas centralnych obchodów milenijnych na Jasnej Górze władze przeprowadziły rozmowy z proboszczami województwa katowickiego, zniechęcając ich do wysyłania wiernych na uroczystości częstochowskie i proponując w zamian organizowanie parafialnych obchodów milenijnych. Na terenie województwa katowickiego obchody Tysiąclecia Państwa Polskiego połączono z uroczystościami 1 Maja oraz 45. rocznicą III powstania śląskiego, przypadającą na 3 maja. Z uwagi na wydarzenia na Jasnej Górze władze komunistyczne zorganizowały 3 maja podniosłą uroczystość w Katowicach, której centralnym punktem było wmurowanie aktu erekcyjnego pod Pomnik Powstańców Śląskich. Prasa donosiła, że „jeszcze nigdy Katowice, stolica województwa, nie przeżywały tak masowej, tak wspaniałej manifestacji”, która na katowickim Rondzie zgromadziła ponad 500 tys. osób. Atrakcją tego dnia był mecz piłkarski Polska –Węgry na Stadionie Śląskim, który zgromadził 100 tys. kibiców. Organizacja meczu miała w oczywisty sposób osłabić frekwencję uroczystości na Jasnej Górze. 

Milenijne świętowanie na terenie diecezji katowickiej połączono z doroczną pielgrzymką mężczyzn i młodzieńców do Piekar Śląskich. Uroczystości piekarskie w dniu 22 maja 1966 r. zgromadziły licznych przedstawicieli Episkopatu Polski, w tym prymasa Stefana Wyszyńskiego oraz blisko 500 tys. wiernych. Kościelne obchody się udały, choć władze komunistyczne próbowały za wszelką cenę ograniczyć frekwencję pielgrzymów. Nie wydawano więc zezwoleń na zorganizowanie pieszych pielgrzymek na uroczystości piekarskie oraz ograniczano kursowanie komunikacji. Dodatkowo postarano się o zorganizowanie w tym dniu mieszkańcom województwa szczególnych atrakcji. Zakłady pracy oferowały specjalnie darmowe wycieczki w rejony odległe od Piekar, na Stadionie Śląskim w Chorzowie odbyły się 2 atrakcyjne mecze piłkarskie, a w Rybniku 30 tys. widzów emocjonowało się walką w edycji mistrzostw świata na żużlu. Dodatkowo w wielu miastach zorganizowano kiermasze książki (w ramach Dni Oświaty, Książki i Prasy), w Zagłębiu Dąbrowskim Dni Kultury, a w Bielsku Białej odbyły się spektakle teatrów lalkowych z całej Polski. W ramach obchodów Tysiąclecia Państwa Polskiego i 45. rocznicy wybuchu III powstania śląskiego zorganizowano Harcerskie Dni Toszka – nieprzypadkowo 22 maja odbyła patriotyczna manifestacja z udziałem 10 tys. harcerek i harcerzy. 

W ramach polityki ograniczania wpływów Kościoła w społeczeństwie władze przeszkadzały także w programie nawiedzenia wszystkich diecezji i parafii polskich przez kopię jasnogórskiego obrazu. Gdy 18 maja 1966 r. ikonę przewożono z Częstochowy do Katowic, skąd miał trafić dalej na uroczystości milenijne do Piekar Śląskich, samochód z obrazem został zatrzymany pod Bytomiem i skierowany bezpośrednio do Piekar. Wbrew intencjom władz wieść o problemach podczas peregrynacji spowodowała jednak jeszcze większy udział wiernych w uroczystościach. Kopia obrazu jasnogórskiego miała rozpocząć wędrówkę po diecezji katowickiej od 4 września 1966 r. Jadący z Warszawy samochód z obrazem został jednak 2 września 1966 roku zatrzymany przed Będzinem i odstawiony w eskorcie wozów milicyjnych do Częstochowy. Pomimo uwięzienia obrazu w parafiach diecezji katowickiej rozpoczęła się peregrynacja …. pustych ram ozdobionych kwiatami, które wędrowały po parafiach diecezji przez ponad rok. 

Uroczystości w Sosnowcu, na skutek protestu władz, zorganizowane dopiero w maju 1967 r., stanowiły ostatni akcent milenijnych obchodów na terenie województwa katowickiego. Odbywały się w napiętej atmosferze, gdyż władze partyjno-państwowe nie wyraziły zgody na huczne świętowanie, zakazując przyjazdu do Sosnowca i publicznego występowania zarówno prymasowi, jak i biskupom. Posunęły się nawet do prowokacyjnej akcji inspirowania „spontanicznego” protestu społeczeństwa przeciwko obchodom i przyjazdowi prymasa. Gdy nie udało się im storpedować planów uroczystości kościelnych organizowano specjalnie w tym samym czasie konkurencyjne imprezy. Atrakcyjny repertuar oferowały teatry i kina, a na stadionie zorganizowano imprezę pt. „Czterej pancerni i pies”. W drugim dniu uroczystości kościelnych (była to niedziela) młodzież szkół średnich zobowiązano do uczestniczenia w koncercie zespołu Czerwone Gitary. Mieszkańcy Sosnowca mieli darmowy wstęp na mecz piłkarski lub też mogli skorzystać z oferty bezpłatnych wycieczek samochodami Miejskiego Przedsiębiorstwa Komunikacyjnego do miejsc wskazanych przez pasażerów. Władze partyjne w Sosnowcu posunęły się nawet dalej – zorganizowały specjalne bojówki złożone m.in. z członków PZPR i funkcjonariuszy aparatu bezpieczeństwa w cywilnych ubraniach. Bojówkarze wznosili wrogie okrzyki skierowane przeciw prymasowi i biskupom oraz wyśmiewali, a nawet bili wiernych udających się na uroczystości. Dodatkowo blokowali dojścia do kościoła i obraźliwymi okrzykami zakłócali liturgię. Następnego dnia obchodów dużym utrudnieniem okazało się zamknięcie łańcuchami bram wejściowych na przylegający do kościoła teren. „Nieznani sprawcy” dokonali tego w nocy z soboty na niedzielę. Dodatkowo w niedzielę 21 maja Sosnowiec odcięto od świata, paraliżując komunikację autobusową, tramwajową i kolejową. 

Autor: Adam Dziurok, Instytut Pamięci Narodowej o. Katowice