Konflikt, czy braterstwo? „Solidarność” na Śląsku

16 miesięcy „Solidarności” na Śląsku to historia konfliktu i ścierania się różnych poglądów na temat funkcjonowania związku.

Fala strajkowa, która doszła na Śląsk w lecie 1980 roku, doprowadziła do powstania kilku Międzyzakładowych Komitetów Strajkowych, które później przekształciły się w regionalne centrale związkowe. Najważniejszymi z nich były MKZ (Międzyzakładowa Komisja Związkowa) huty „Katowice” i MKR (Międzyzakładowa Komisja Robotnicza) w Jastrzębiu-Zdroju. Poza tym powstały także MKZ Tychy, MKZ Tarnowskie Góry oraz MKR Bytom.

Od początku pomiędzy komisjami zarysowały się różnice. W hucie „Katowice” strajkujący wykazywali bezkompromisowość w walce przeciwko komunistycznej władzy i dążyli do obalenia ustroju komunistycznego. W związku z tym przewodniczący strajku i późniejszy przywódca MKZ Katowice Andrzej Rozpłochowski, uznawany był przez władze za „ekstremę” i główne zagrożenie. Niedługo po rozpoczęciu strajku robotnicy z huty „Katowice” sprowadzili na teren zakładu Kazimierza Świtonia – twórcę pierwszych w kraju Wolnych Związków Zawodowych, który już od 2 lat prowadził bezkompromisową działalność opozycyjną i nie dał się złamać szykanom ze strony władzy. Już w początkowej fazie działalności związkowcy zrzeszeni w MKZ Katowice uznali, że członkowie „Solidarności” nie mogą należeć do Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej.

Inaczej podchodzono do partii komunistycznej w MKR Jastrzębie, która za przewodniczącego wybrała urzędnika partyjnego w regionie – Jarosława Sienkiewicza. Gdy był on przewodniczącym MKR Jastrzębie, głównym celem związku była próba reformy systemu władzy, a nie jego obalenie. Wynikało to także z postaw samych strajkujących górników, którzy poprzez strajki chcieli polepszyć bezpieczeństwo pracy, a także kwestie ekonomiczne i socjalne. Górnicy wykazywali się także większą tolerancją w stosunku do władzy – aby przynależeć do „Solidarności”, nie trzeba było wypisywać się z PZPR.

Regionalne władze partyjne skrzętnie wykorzystywały różnice pomiędzy najważniejszymi ogniwami „Solidarności”. Popierano MKR Jastrzębie, które jako przychylniejsze władzy łatwo otrzymało lepszą siedzibę oraz dostęp do regionalnych mediów, w przeciwieństwie do MKZ „Katowice”. Wkrótce złamano tę zasadę. Władze partyjne uznały, że przyznawanie luksusowych willi dla działalności „Solidarności” szybko zdeprawuje przywódców związku. MKZ „Katowice” otrzymał siedzibę w rządowej willi w Katowicach przy ul. Stalmacha 17.

Na początku 1981 roku w MKR „Jastrzębie” zaszły duże zmiany. Część kierownictwa związku zdecydowała pozbawić władzy dotychczasowego przewodniczącego – Jarosława Sienkiewicza. Powodem konfliktu była jego przychylność wobec władzy komunistycznej, aroganckie zachowanie oraz próba tworzenia własnego, odrębnego od „Solidarności” związku. Przewrót udał się, a nowym przewodniczącym został Stefan Pałka.

Rozbicie regionalnej „Solidarności” na kilka ośrodków utrudniało funkcjonowanie związku. Poszczególne centrale miały różne, często sprzeczne koncepcje społeczno-polityczne. Nierzadko skłócane były także przez osobiste animozje przywódców. Trudności te dodatkowo wzmagały działania operacyjne Służby Bezpieczeństwa, które uniemożliwiały przez kilka miesięcy utworzenie wspólnej dla całego Regionu władzy NSZZ „Solidarność”.

Pierwsze próby zjednoczenia podjęto na początku 1981 roku. W styczniu doszło do spotkania śląskich centrali związkowych z inicjatywy MKR Jastrzębie. Przedstawiciele związkowi nie doszli jednak do porozumienia z MKZ Katowice. Nie przeszkodziło to jednak połączeniu pozostałych struktur: MKR Jastrzębie, MKZ Tychy oraz MKR Bytom. Siedzibę powstałego tak Zarządu Regionu Śląska i Zagłębia przeniesiono do Katowic. Jako przewodniczącego wybrano dotychczasowego szefa MKR Jastrzębie – Stefana Pałkę.

Do faktycznego zjednoczenia Regionu doszło na I Wojewódzkim Zjeździe Delegatów, który odbył się w dniach 6-7 lipca 1981 roku. Na przewodniczącego Zarządu Regionu wybrano Leszka Waliszewskiego, dawnego przewodniczącego MKZ Tychy, który dopiero w 3. turze głosowania pokonał Andrzeja Rozpłochowskiego. Związek w tej formie przetrwał do wprowadzenia stanu wojennego.

Autor: Karol Chwastek, Śląskie Centrum Wolności i Solidarności