Wolne Związki Zawodowe w Katowicach

W połowie lat 70., w okresie formowania się różnych środowisk opozycji demokratycznej, w województwie katowickim jedynie nieliczni zdecydowali się na kontestację systemu. Znikome poparcie uzyskały tutaj ogólnopolskie inicjatywy w postaci Komitetu Obrony Robotników oraz Ruchu Obrony Praw Człowieka i Obywatela. Również jedynie garstka zaangażowała się w działalność Komitetu Pracowniczego Wolnych Związków Zawodowych w Katowicach. Była to jednak inicjatywa regionalna o wyjątkowym znaczeniu dla całego kraju. Powołane przez Kazimierza Świtonia 21 lutego 1978 r. WZZ stanowiły bowiem pierwszą niezależną od władz PRL organizację związkową. W Deklaracji założycielskiej WZZ nawoływano do zjednoczenia sił i organizowania związków, „aby stawić skuteczny opór wyzyskującemu nas aparatowi państwowemu i gospodarczemu”. Podkreślono przy tym, że to robotnicy Górnego Śląska i Zagłębia Dąbrowskiego jako pierwsi przystąpili do formowania Wolnych Związków Zawodowych, wzywając pracowników z całego kraju do podobnych działań (apelowano: „Powołujcie Komitety Pracownicze,  które organizować będą wspólne działanie nas wszystkich, tylko wspólnymi siłami mamy szanse wydobyć się z wyzysku, stworzyć lepsze życie dla naszych rodzin i nas samych”). Inicjatywę Świtonia, w formie Deklaracji, sygnowali: Roman Kściuczek z Mysłowic, Władysław Sulecki z Gliwic, Tadeusz Kicki z Sosnowca oraz Ignacy Pines z Katowic. Dwaj ostatni wkrótce się wycofali, pod wpływem presji Służby Bezpieczeństwa. Do maja 1978 r. powołano mężów zaufania Komitetu dla Bielska-Białej, Krakowa i Częstochowy, którzy mieli tam inicjować powoływanie WZZ w zakładach pracy. Projekt ten jednak nie zyskał szerszego oddźwięku – nie udało się założyć nowych komórek WZZ w zakładach pracy, a poparcie dla tej inicjatywy deklarowały jedynie pojedyncze osoby. Działania WZZ skupiały się wiec głównie na przygotowywaniu i dystrybucji odezw, apeli i konspiracyjnych pism. Rozwój organizacyjny struktur WZZ paraliżowały działania SB, która podjęła szeroką akcję inwigilacji oraz represji wobec działaczy związkowych. Świtoń i Kściuczek trafili na kilka miesięcy do więzienia, a Sulecki został zmuszony do emigracji. Represje oraz działania SB wobec Świtonia oraz jego nielicznych współpracowników (a także konflikt pomiędzy Świtoniem i Kściuczkiem), doprowadziły latem 1979 r. do zakończenia działalności katowickich WZZ. Choć WZZ nie uzyskała poparcia środowisk robotniczych województwa katowickiego, to śląską inicjatywę podchwycili robotnicy w Gdańsku (gdzie w kwietniu powstał Komitet Założycielski WZZ Wybrzeża) oraz Szczecinie. WZZ, z programem walki o godne życie robotnika, były więc prekursorem ruchu „Solidarności”. To dzięki działaczom WZZ Wybrzeża, którzy w sierpniu 1980 r. strajkowali w Stoczni Gdańskiej, doszło do powstania „Solidarności”.

Autor: Adam Dziurok, Instytut Pamięci Narodowej o. Katowice